Paragraaf 2 Weerstandsvermogen en risicobeheersing

In deze paragraaf rapporteren we de risico’s die de gemeente loopt. In het onderstaande overzicht met de top 10 risico’s is per risico aangegeven of het een incidenteel of structureel risico (I/S) is. De ontwikkeling van het risico ten opzichte van de programmabegroting 2022 is aangegeven met een pijl.

Uit de Monte Carlo simulatie komt een benodigde weerstandscapaciteit voor de risico's van € 9.805.000.

Toelichting risico's en beheersmaatregelen
De risico’s in de rode en oranje gebieden worden hieronder toegelicht: hoe ontwikkelt een risico zich en welke beheersmaatregelen worden genomen.

Prijsstijgingen (►)
Mede door de internationale ontwikkelingen zijn de prijsstijgingen groot bij de aanbestedingen van opdrachten door gemeenten. We zien nog steeds een tendens dat inschrijvingen op aanbestedingen hoger uitvallen dan het budget dat daarvoor in de begroting is opgenomen. Daarnaast zijn de prijsstijgingen van met name energie maar ook van andere producten enorm. Het risico heeft betrekking op ongeveer € 90 miljoen van onze totale exploitatiebegroting van € 114 miljoen. Een 1% prijsstijging komt dan overeen met € 900.000. De verwachting is dat deze inflatiepercentages voorlopig niet zullen dalen. Het risico voor de exploitatie schatten we in op € 5,5 miljoen.

De bouwprijsindex (CBS) toont de ontwikkeling van de bouwprijzen voor de nieuwbouw en het onderhoud van woon- en bedrijfsgebouwen. De prijsindex beschrijft wat bouwheren eigenlijk moeten betalen voor de bouwdiensten die ze bestellen. De gemeente Lingewaard is zowel bouwheer als financierde voor de realisatie van scholen als sportparken en gemeenschapshuizen, tezamen maatschappelijk vastgoed genoemd. Door de stijging van materiaalkosten in de afgelopen anderhalf jaar zijn de begrote bedragen voor het te realiseren vastgoed niet langer toereikend.

Er zijn geen concrete maatregelen om het risico te verkleinen of weg te nemen, behalve dan dat we ervoor kiezen om bepaalde projecten/investeringen in ieder geval op dit moment niet uit te voeren en te wachten tot de prijsontwikkelingen zijn gestabiliseerd en het algemene prijsniveau zich weer op een normaal niveau bevindt.

Herverdeling algemene uitkering (►)
De beheerders van het gemeentefonds, de minister van BZK en de staatssecretaris van Financiën, stuurden in juli 2021 een aangepast voorstel voor de verdeling van het gemeentefonds naar de Tweede Kamer. Het aangepaste voorstel komt op basis van de huidige informatie uit op een structureel nadeel van € 2,7 miljoen (cumulatief € 68 per inwoner). De herijking is gemaximeerd op € 15 per inwoner in 2023. Als beheersmaatregel zetten we in op de landelijke (politieke) lobby voor nader onderzoek naar de herverdeling gemeentefonds via de algemene ledenvergadering VNG en via contacten met tweede kamerleden van de verschillende landelijke partijen.

Informatiebeveiliging en privacy (▲)
Bij digitale inbraak door hackers, virussen en/of gijzelsoftware, ontoereikende, onjuiste of onrechtmatige gegevensverwerking van personen of bij of door datalekken en/of cyberincidenten ontstaan er risico’s voor het bestuur en de organisatie op het gebied van continuïteit en/of kwaliteit, archivering of belemmeringen in de verdere optimalisering van de bedrijfsvoering en dienstverlening. Er zijn risico’s op het vlak van (maatschappelijk) vertrouwen en aansprakelijkheid, ook in persoonlijke zin, voor bestuurders. Daarnaast is er ook een risico van onderzoek door de Autoriteit Persoonsgegevens waaruit bestuursdwang of boetes kunnen voortvloeien. Naast een financieel gevolg zit hier ook andere aspecten aan. Het brengt mogelijk reputatieschade, negatieve energie, extra administratieve belasting, juridische kosten en vermogensschade met zich mee. Als beheersmaatregelen wordt het als onderwerp opgenomen in het leiderschapsprogramma voor het management, worden verplichte e-learnings informatiebeveiliging/privacy gevolgd door medewerkers, is beveiligingssoftware en –hardware zoals firewalls en virusscanners geïmplementeerd en vindt netwerkmonitoring en –alarmering plaats. Tevens worden voor de Baseline Informatiebeveiliging Overheid (BIO) verplichte risicoanalyses uitgevoerd ten behoeve van de informatieveiligheid.

Schadeclaims (►)
De kans bestaat dat de gemeente in geschillen met derden te maken krijgt met schadeclaims. Ter mogelijke dekking hiervan wordt daarom een bedrag opgenomen in de benodigde weerstandscapaciteit. Gelet op de positie van de gemeente in gerechtelijke procedures, wordt dit niet nader inhoudelijk onderbouwd. Door dekking voor mogelijke claims op te nemen als risico geeft het bewustzijn en de monitoring als beheersmaatregelen weer.

Instroom en huisvesting vluchtelingen (▲)
De opvang en huisvesting van vluchtelingen uit Oekraïne in Lingewaard heeft gevolgen voor de gemeente. Binnen de gemeente worden vluchtelingen opgevangen bij gastgezinnen en in gemeentelijke locaties. De gemeente is volledig verantwoordelijk voor de opvang van de vluchtelingen. Dit betekent dat wij als gemeente zorg dragen voor o.a. primaire levensbehoeftes, onderwijs, zorg, dagbesteding, onderdak. De realisatie hiervan vraagt een grote personele inzet van zowel de ambtelijke organisatie als van onze lokale samenwerkingspartners, zoals SWL en VluchtelingenWerk. Qua huisvesting richt de gemeente zich op langdurig verblijf in Lingewaard. De gemeentelijke locaties zijn minimaal aangesloten 3 maanden beschikbaar. Een aantal gemeentelijke locaties worden heringericht voor de huisvesting van vluchtelingen en er komen tijdelijke verblijfunits. De ambtelijke inzet zal naar verwachting consequenties gaan hebben voor de uitvoering van het coalitieakkoord. Een gedeelte van de kosten die gemaakt worden met de opvang en huisvesting van vluchtelingen zullen vergoed worden vanuit het Rijk. Omdat in dit stadium de benodigde kosten en vergoedingen nog onduidelijk zijn, wordt het als een risico opgenomen. Beheersmaatregelen om het risico te beperken zijn er niet, aangezien we als gemeente de keuze hebben gemaakt vluchtelingen op te nemen en dus daarmee ook de financiële gevolgen.

Taskforcemaatregelen (►)
In de afgelopen jaren merkten we hoe weerbarstig de kostenontwikkeling in het sociaal domein kan zijn. Noodzakelijke zorg willen en zullen wij onze inwoners niet onthouden. Om de kostenontwikkeling te beheersen, hebben we maatregelen geformuleerd in de taskforce. Er bestaat een risico dat de in de taskforce geformuleerde maatregelen niet leiden tot de voorgenomen besparing. Belangrijke oorzaken daarvan zijn externe factoren zoals de gevolgen van beleidswijzigingen door het Rijk. Deze zijn niet altijd voorspelbaar en/of beïnvloedbaar.  

Bodemverontreiniging brandweerkazerne Gendt (►)
Bij het saneren van de grond onder de brandweerkazerne Gendt is PFAS in de grond ontdekt. De sanering van de bekende zoutverontreiniging, afkomstig van de zoutloods op de aangrenzende voormalige werf, is aanbesteed maar nog niet uitgevoerd. Uitgaande van het behoud van de gebouwen zal een restverontreiniging aanwezig blijven na de sanering. Bij de voorbereiding van de sanering is bij verder onderzoek een (nooit eerder geconstateerde) verontreiniging met PFAS aangetroffen in het te saneren gebied. Die beslaat een groter gebied en is vermoedelijk afkomstig van blusschuim van de brandweer. Het totale volume van deze PFAS verontreiniging is nog onbekend. Wel is duidelijk dat de omvang van de sanering zal toenemen en de kosten stijgen.

Reputatie risico's
Naast de genoemde risico's met een mogelijk financieel gevolg zijn er ook onderwerpen waarbij schade aan de reputatie van de gemeente mogelijk is.

Personeelskrapte

Het risico op personeelstekort als gevolg van (vervroegde) pensionering en/of vertrekkende medewerkers. Door het (tijdelijk) wegvallen van personeel vertragen processen en uitvoeringsprogramma’s. Ook verliezen we kennis, ervaring en netwerken. Het risico is structureel en neemt toe door de vergrijzing en krapte op de arbeidsmarkt.

Positieve reguliere risico's
Opschalingskorting
De opschalingskorting is een korting op de algemene uitkering uit het gemeentefonds. De reden voor deze korting is gelegen in het idee dat gemeenten een fors bedrag kunnen besparen door op te schalen. Door te fuseren ontstaan grotere gemeenten, bij voorkeur met minimaal 100.000 inwoners. De gedachte is dat grote gemeenten efficiënter kunnen werken en daardoor dus kosten zouden besparen. In 2015 werd alvast besloten een bedrag in te houden op het budget van gemeenten. De opschalingskorting is toen verwerkt in de begroting van onze gemeente. Het Rijk heeft bij het maken van het nieuwe regeerakkoord in 2021 besloten deze opschalingskorting voor de komende kabinetsperiode te bevriezen. Dit leidt tot een voordeel binnen onze actuele meerjarenbegroting en zal tot uiting komen in de kaderbrief 2023-2026.

25% jeugdmiddelen
Op 2 juni 2021 maakten het Rijk en de VNG afspraken over een hervormingsagenda voor het jeugdstelsel. Als onderdeel van die afspraken komt er voor het jaar 2022 een bedrag van € 1.314 miljoen extra beschikbaar, bovenop de eerder toegezegde € 300 miljoen. Het nieuwe kabinet zal een besluit moeten nemen over de structurele bekostiging vanaf 2023. Daarbij wordt ervan uitgegaan dat er structureel extra middelen worden vrijgemaakt voor jeugdzorg. Vooruitlopend op dit besluit is er door de VNG bij het Rijk op aangedrongen om gemeenten in staat te stellen dat zij hier al rekening mee mogen houden in hun meerjarenbegroting. Hierop is tussen Rijk, IPO en VNG afgesproken dat gemeenten in hun meerjarenraming vanaf 2023 rekening mogen houden met 75% van de bedragen die structureel nodig zijn volgens de Commissie van Wijzen. Het mogelijk aanvullend ontvangen van de resterende 25% van de extra middelen jeugd zou voor onze gemeente in 2023 € 901.000, in 2024 € 846.000 en in 2025 € 780.000 betekenen.

In het nieuwe regeerakkoord worden de gemaakte uitspraken over de jeugdzorg eenzijdig ter zijde geschoven. Nu blijkt dat het nieuwe kabinet al veel eerder kortingen op het extra budget inboekt. Het gaat om extra kortingen ter grootte van 100 miljoen in 2024 en 500 miljoen vanaf 2025. Dit lijkt onhaalbaar en is tegen alle afspraken in. Het regeerakkoord noemt verder dat er een invoering komt van een eigen bijdrage en een begrenzing van de behandelduur. Deze items bieden geen garantie dat de gewenste besparingen ook daadwerkelijk worden behaald. Daarmee wordt met de komst van deze nieuwe maatregelen twijfelachtig of de extra bijdrage van 25 % nog wel ontvangen zal worden.

De hierboven geschetste positieve risico’s zijn niet meegenomen in de Monte Carlo simulatie en komen te zijner tijd ten gunste van de reguliere exploitatie.